Η σκοπιά του Γκαλεάνο

Επιμέλεια Θανάση Γιαλκέτση, Εφημερίδα των Συντακτών. 

Στις 13 Απριλίου πέθανε ο Ουρουγουανός συγγραφέας Εδουάρδο Γκαλεάνο (1940-2015). Σίγησε έτσι μια από τις πιο μαχητικές φωνές της Λατινικής Αμερικής. Η ακόλουθη συνέντευξη του Γκαλεάνο δημοσιεύτηκε τον Αύγουστο του 2005 στο ιταλικό περιοδικό Una città.

• Συχνά στα γραφτά σας τονίζετε τη σημασία της «σκοπιάς» από την οποία βλέπουμε τα πράγματα…

Ναι, η σκοπιά που υιοθετούμε είναι πάντα θεμελιώδης. Σε κάποιο σημείο του χρόνου ο κόσμος ήταν γκρίζος. Χάρη στους Ινδιάνους Ishir, οι οποίοι έκλεψαν το χρώμα από τους θεούς, τώρα ο κόσμος λάμπει και τα χρώματα του κόσμου χρωματίζουν ζωηρά τα μάτια που τα βλέπουν. Πριν από κάμποσο καιρό, ο Τίσιο Εσκομπάρ, ένας Παραγουανός φίλος μου, συνόδευε ένα ευρωπαϊκό τηλεοπτικό συνεργείο που ήθελε να κινηματογραφήσει σκηνές της καθημερινής ζωής αυτών των ιθαγενών. Ενα κορίτσι της φυλής ακολουθούσε τον σκηνοθέτη του συνεργείου σαν σιωπηλή σκιά κολλημένη στο σώμα του και τον κοιτούσε στο πρόσωπο από πολύ κοντά, σαν να ήθελε να μπει στα παράξενα γαλανά του μάτια. Ο σκηνοθέτης επωφελήθηκε από τη μεσολάβηση του Εσκομπάρ, που γνώριζε το κορίτσι και καταλάβαινε τη γλώσσα του, κι αυτή του είπε: «Θέλω να μάθω με ποιο χρώμα βλέπει αυτός τα πράγματα». Στον σκηνοθέτη, που της χαμογέλασε λέγοντας: «Με το ίδιο χρώμα που τα βλέπεις κι εσύ», απάντησε: «Και πού ξέρεις εσύ με ποιο χρώμα βλέπω εγώ τα πράγματα;».

• Ολα αυτά μας θέτουν μπροστά στο θέμα της διαφορετικότητας…

Η διαφορετικότητα περνάει μέσα από τη διαφορά των πιθανών σκοπιών. Από τη σκοπιά του Νότου το καλοκαίρι του Βορρά είναι χειμώνας. Και από τη σκοπιά ενός σκουληκιού ένα πιάτο μακαρόνια είναι κραιπάλη. Εκεί όπου οι Ινδοί βλέπουν μιαν ιερή αγελάδα, άλλοι βλέπουν ένα μεγάλο χάμπουργκερ. Από τη σκοπιά του Ιπποκράτη, του Γαληνού, του Μαϊμωνίδη και του Παράκελσου υπήρχε μια ασθένεια που ονομαζόταν δυσπεψία, αλλά δεν υπήρχε ασθένεια που να ονομάζεται πείνα.

Αντιδραστική, ζντανοβική και δεξιά κουρελού

Της Έλενας Πατρικίου*, Εφημερίδα των Συντακτών

  Μέλος της Κεντρικής Επιτροπής κατεδαφίζει τις θέσεις του ίδιου του κόμματός της και δηλώνει ότι θα τις πολεμήσει με όλες της τις δυνάμεις.

Δυστυχώς, όλη αυτή η αστοιχείωτη αντιδραστική και κουκουεδίστικη κουρελού, που παριστάνει το πρόγραμμα προς γελοιοποίησιν κάθε έννοιας αριστερής πολιτικής, θεμελιώνεται σε μία αυτάρεσκη και αξιωματική παραδοχή : στην μετά πλείστης όσης παρρησίας δεδηλωμένη πεποίθηση ότι ο ΣΥΡΙΖΑ είναι ο « κύριος » εκφραστής της Αριστεράς, άρα είναι ο νόμιμος κληρονόμος του ιστορικού της παρελθόντος, άρα είναι ο νόμιμος και μοναδικός κληρονόμος « του ρόλου που αυτή έχει, διαχρονικά, διαδραματίσει στον πνευματικό και πολιτιστικό τομέα ». Σοβαρολογούμε ; Και εάν σοβαρολογούμε, τί ακριβώς εννοούμε ; Ότι ο ΣΥΡΙΖΑ είναι ο κληρονόμος της ΠΑΠΟΚ ; Ή ότι ο ΣΥΡΙΖΑ είναι κληρονόμος του Ρίτσου και της περιπέτειας της Επιθεώρησης Τέχνης, όπως κάποια ανώτερα και ανώτατα στελέχη του αρέσκονται να επαναλαμβάνουν, χωρίς να έχουν την παραμικρή ιδέα του τί εκστομίζουν ; Ποιόν Ρίτσο κληρονόμησε και εκφράζει δικαιωματικά ο ΣΥΡΙΖΑ ; Τον Ρίτσο τον οποίο εξευτέλιζε το Κόμμα επί δεκαετίες, αποδεχόμενο ως θέσφατα τις εξευτελιστικές για την ποίησή του κριτικές των επίσημων κομματικών κριτικών ; Τον Ρίτσου τον οποίο γελοιοποίησε το ΚΚΕ της μεταπολίτευσης ;

Το κείμενο που αναρτήθηκε διαδικτυακά ως πρόγραμμα του ΣΥΡΙΖΑ για τον πολιτισμό ξεσήκωσε την μήνιν και την κατηγορηματική απόρριψη ανθρώπων, η συντριπτική πλειοψηφία των οποίων δεν είναι απλώς εξέχοντες στην τέχνη τους, είναι αποδεδειγμένα Αριστεροί και στην συνείδηση και στην πολύχρονη πολιτιστική πρακτική τους (Νίκος Ξυδάκης, Μισέλ Δημόπουλος, Γιώργος Κουρουπός, Φίλιππος Δρακονταειδής…).

Αμος Οζ: «Οι φανατικοί θα προκαλέσουν τους πολέμους του 21ου αιώνα»

 Της Όλλγας Σελλά, Καθημερινή, 12.01.14

 Οι δημοκρατίες δεν μπορούν να ευημερούν όπου δεν υπάρχει μια ισχυρή μεσαία τάξη, υποστηρίζει ο ισραηλινός συγγραφέας.

Ο μεγαλύτερος φόβος μου, όχι μόνο για τη Μέση Ανατολή, αλλά για όλον τον κόσμο και για την Ελλάδα, είναι ο φανατισμός και ο φονταμενταλισμός. Πολλά ΜΜΕ στην Ευρώπη περίμεναν μια αραβική άνοιξη, και ήταν αρκετά ανόητοι να πιστέψουν ότι θα επαναλαμβανόταν η ιστορία με την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού και στη Μέση Ανατολή. Οτι θα ανατραπούν οι δικτατορίες και θα έρθουν οι δημοκρατίες. Οι δημοκρατίες δεν μπορούν να ευημερούν όπου δεν υπάρχει κοινωνία των πολιτών, όπου δεν υπάρχει μια ισχυρή μεσαία τάξη. Κι έτσι αντί για αραβική άνοιξη, έχουμε «ισλαμικό χειμώνα». Πρέπει να ξέρετε ότι τα τελευταία τρία χρόνια, 130.000 Σύροι σκοτώθηκαν από άλλους Σύρους. Ο αριθμός αυτός είναι υψηλότερος από όσους σκοτώθηκαν στα 110 χρόνια της αραβοϊσραηλινής σύρραξης και από τις δύο πλευρές. Ο κόσμος πιστεύει, λανθασμένα, ότι το πρόβλημα στη Μέση Ανατολή είναι το Ισραήλ. Το Ισραήλ είναι ένα από τα προβλήματα. Η Παλαιστίνη είναι ένα από τα προβλήματα. Δεν είναι καν το κυρίως πρόβλημα ούτε το Ισραήλ ούτε η Παλαιστίνη. Το πρόβλημα είναι ο φανατισμός και ο φονταμενταλισμός. Πριν από λίγα χρόνια ένας ιστορικός είχε προβλέψει ότι το πρόβλημα του 21ου αιώνα θα είναι η σύγκρουση μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Μεταξύ Χριστιανισμού και Ισλάμ. Νομίζω ότι έκανε λάθος. Η πραγματική μάχη του 21ου αιώνα και στη Δαμασκό και στην Ιερουσαλήμ και στην Αθήνα είναι ο πόλεμος μεταξύ των φανατικών και των φονταμ ενταλιστών και όλων των υπολοίπων. Εχετε εδώ στην Αθήνα ένα ναζιστικό μόρφωμα που αυξάνεται. Αυτό είναι και φανατισμός και φονταμενταλισμός. Και να θυμόμαστε ότι οι φανατικοί και οι φονταμεντ αλιστές είναι μια μειοψηφία. Αυξανόμενη όμως μειοψηφία. Επικίνδυνη μειοψηφία. Αλλά εμείς οι υπόλοιποι είμαστε ακόμη πλειοψηφία.

Νόρα Αναγνωστάκη: Ο ποιητής μου φορούσε κίτρινα πάνινα παπούτσια...

Ο Σεφέρης με τον Μανόλη Αναγνωστάκη, τη Νόρα Αναγνωστάκη και
την Ντόρα Τσάτσου στην Αίθουσα «Τέχνης» της Θεσσαλονίκης (1964)

In memoriam

Στα μέσα της δεκαετίας του τριάντα ανηφορίζοντας από το Μαρούσι προς το δάσος της Μαγκουφάνας, αριστερά βρισκόταν η στάνη του μπαρμπα-Αποστόλη και δεξιά, στο υψωματάκι, δέσποζε, το σπίτι του Κατσίμπαλη, απλό, διώροφο, με μια μεγάλη βεράντα στο πάνω πάτωμα. Στην πίσω μάντρα του σπιτιού ήταν εντοιχισμένη μια μαρμάρινη πλάκα που έγραφε με κεφαλαία: Τριανέμι - Ο ομφαλός της Αττικής. Ο Κατσίμπαλης (ο κολοσσός του Μαρουσιού, όπως τον αποκαλούσε ο Χένρι Μίλερ στο ομότιτλο βιβλίο του) ήταν ο μέντωρ της γενιάς του τριάντα. Σε αυτό το σπίτι (που το βάφτισε Τριανέμι ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου) τους μάζευε όλους και εκεί κουβεντιάζανε τα ζέοντα λογοτεχνικά θέματα της εποχής. Δίπλα στο σπίτι, μέσα στα πεύκα, ήταν το καφενεδάκι του Γεράσιμου και εκεί τα καλοκαίρια ξημεροβραδιαζόμαστε τα παιδιά για τραμπάλα, γκαζόζες και υποβρύχια.

Ελεγα λοιπόν στον Σεφέρη όταν γνωριστήκαμε, ότι ήταν γραφτό να βρεθώ πολύ κοντά του από την παιδική μου ηλικία. «Πόσο κοντά;» απόρησε. «Οσο απείχε η βεράντα του Κατσίμπαλη από την κούνια του Γεράσιμου» του είπα γελώντας.

Ηταν σαν να βρεθήκαμε έπειτα από τόσα χρόνια κοντοχωριανοί!

Το σπίτι πουλήθηκε στην Κατοχή σε έναν μαυραγορίτη. Αραγε η μπουλντόζα που πέρασε από πάνω μας κατάπιε και τη μαρμαρένια πλάκα;

Ο πόλεμος και η Κατοχή. Τα σκληρά ζωντανά χρόνια. Φως και παρηγοριά τα βιβλία και τα εφηβικά μας όνειρα. Από την πολλή αποστήθιση σκεφτόμασταν με στίχους. Αλησμόνητες σχεδόν μουσικές συγκινήσεις από τα διαβάσματα. Τα βαθιά νοήματα μπορούσαν να περιμένουν. Τι ζεστά που ήταν τότε τα βιβλία! Από τότε αγάπησα τον Σεφέρη οριστικά.

Αυτά όλα τα έγραψα πολύ πιο καλά πριν σαράντα χρόνια. (Μας βγάζει ο χρόνος τη γλώσσα του ή μου φαίνεται;) στο αφιέρωμα για τον Σεφέρη. Με παίρνει, μια Δευτέρα, ο Σαββίδης τηλέφωνο και με ρωτάει γιατί δεν του έστειλα ακόμη το κείμενό μου. Του λέω γιατί δεν το έγραψα ακόμη ­ μου λέει: «Κόψε το λαιμό σου, το θέλω ως το Σάββατο». Με το μαχαίρι στον λαιμό, το γράφω σε τρεις μέρες και το στέλνω. Πιστεύω ότι το ετοίμαζα μια ζωή αυτό το κείμενο για τον Σεφέρη ­ του το χρωστούσα ­ γι' αυτό βγήκε τόσο αβίαστα, σε χρόνο ρεκόρ για μένα.

Δίδαξε τα σπουδαία

Αρχές του '62 μου στέλνει ο Σεφέρης τις Δοκιμές του, στις εκδόσεις Φέξη με αφιέρωση. Ευγενική ανταπόδοση ήταν, όμως εγώ συγκινήθηκα πολύ γιατί για μένα οι Δοκιμές ήταν σχολείο και πανεπιστήμιο μαζί.

Πολιτιστικές πολιτικές για τις παγκόσμιες πόλεις

#ΠΟΛΕΙΣ και ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ
 Η θεωρία των παγκόσμιων πόλεων, έχει μέχρι σήμερα δώσει ελάχιστη προσοχή στον πολιτισμό

To World Cities Culture Forum δημιουργήθηκε το 2012 την περίοδο των Ολυμπιακών αγώνων του Λονδίνου , από 12 πόλεις που μπορούν να χαρακτηρισθούν ως "World" με την έννοια ότι είναι σημαντικές σε παγκόσμιο επίπεδο.
Το 2013 το forum διευρύνθηκε και τώρα αποτελείται από 22 πόλεις.Το Amsterdam, Berlin, Bogotá, Buenos Aires, Hong Kong, Istanbul, Johannesburg, London, Los Angeles, Montréal, Mumbai, New York, Paris, Rio de Janeiro, São Paulo, Seoul, Shanghai, Singapore, Sydney, Tokyo and Toronto.Επίσης συμμετέχει και το Πεκίνο αλλά ειδικά για το 2013 απουσίαζε.
Το forum παρουσίασε μια αναφορά για τον πολιτισμό που περιγράφονται πολιτιστικές στρατηγικές , προκλήσεις και τις αντίστοιχες απαντήσεις που δίνει κάθε μία από αυτές τις πόλεις.
Παρουσιάζοντας σήμερα το κείμενο δεν μπορούμε να μην επισημάνουμε ότι ο πολιτισμός πέρα από τα προφανή είναι και ισχυρό ανταγωνιστικό στοιχείο της αναπτυξιακής ταυτότητας μιας πόλης.
#Την μετάφραση της εισαγωγής επιμελήθηκαν ο Λάζαρος Αγαπίδης και η Άννα Δωροβάτα

Ο Ταρίκ Αλί ως λογοτέχνης

 Συνέντευξη  στον Γιάννη Αλμπάνη, ΕΝΘΕΜΑΤΑ, Αυγή, 6.10.13

Στα μυθιστορήματά σας, ειδικά στην «πενταλογία», επιχειρείτε να σπάσετε τα δυτικά στερεότυπα για τις ισλαμικές κοινωνίες. Ο Ίσκιος της ροδιάς ξεκινάει με τους χριστιανούς να προβαίνουν σε μια πράξη αδιανόητου σκοταδισμού, πυρπολώντας τα αραβικά βιβλία· στο Βιβλίο του Σαλαντίν, ο αυλικός γιατρός του μεγαλύτερου ήρωα των Αράβων είναι Εβραίος· στο Ένας σουλτάνος στο Παλέρμο, ο νορμαδός βασιλιάς της Σικελίας ακολουθεί τα ήθη των Αράβων· στην Πέτρινη γυναίκα, ένα ζευγάρι ομοφυλόφιλων είναι απολύτως αποδεκτό στους κύκλους της οθωμανικής αριστοκρατίας. Αυτή η ανοιχτόμυαλη και ανεκτική πλευρά του Ισλάμ είχε όντως σημαίνουσα ιστορική βαρύτητα ή κατά κάποιον τρόπο τη μεγεθύνετε, δίνοντας ένα μήνυμα για το σήμερα;

Καταρχάς, δεν πρόκειται για βιβλία Ιστορίας, αλλά μυθοπλασίας. Επειδή είναι ιστορικά μυθιστορήματα, προσπαθώ να είμαι όσο ακριβής γίνεται, παραμένουν όμως πάντοτε μυθιστορήματα. Μπορεί λοιπόν να υπερβάλλω λίγο, αλλά όχι πάρα πολύ. Ο κόσμος ξεχνάει –ή δεν το έμαθε καν στο σχολείο– ότι από τον 8ο έως τουλάχιστον τον 13ο αιώνα η μεσογειακή κουλτούρα κυριαρχούνταν από τον αραβικό ισλαμικό πολιτισμό. Η διάδοση του Ισλάμ ως θρησκείας ήταν εκπληκτική. Ενώ ο χριστιανισμός χρειάστηκε να περιμένει πολύ, μέχρι ο Κωνσταντίνος να τον μετατρέψει σε κρατική θρησκεία για να οικοδομήσει ένα συγκεντρωτικό αυτοκρατορικό κράτος, το Ισλάμ το κατάφερε αμέσως.

Απόψε αυτοσχεδιάζουμε

Tου Γιώργου Τσακνιά, http://dimartblog.wordpress.com

Ο κ. Τζαβάρας και το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου

Ο κύριος Τζαβάρας, αναπληρωτής υπουργός Παιδείας επί του Πολιτισμού, είναι συμπαθέστατος: θερμός, προσηνής, φιλόξενος, ανθρώπινος. Δεν έχει ύφος, δεν είναι ψηλομύτης. Δεν κρατά απέναντί σου πόζα υπουργού. Σε ακούει και κουνάει το κεφάλι του με σημασία. Και μετά, αναπτύσσει τη δική του μακρόπνοη στρατηγική για την πολιτική για το βιβλίο: σου λέει ότι, για αυτόν, το βιβλίο είναι Βιβλίο, με βήτα κεφαλαίο. Είναι Πολιτισμικό Αγαθό. Αυτά. Θα μου πεις, «μακρόπνοη στρατηγική για την πολιτική για το βιβλίο» — ωραίο ακούγεται, και ποιος έχει, εδώ που τα λέμε; Πάντως, αν το ένα άκρο είναι να έχεις πλήρως επεξεργασμένη μακροπρόθεσμη πολιτική, το άλλο άκρο είναι να αυτοσχεδιάζεις, σαν μαθητευόμενος μάγος. Και να βάζεις διαρκώς αυτογκόλ. Η ιστορία με το ΕΚΕΒΙ, όπως την ξεκίνησε και τη χειρίστηκε ως τώρα ο υπουργός, τι είναι, αν όχι σειρά τραγικών αυτογκόλ; Ξαφνικά αποφάσισε να  εμφανιστεί ως ο «κύριος καθαρά χέρια» και καρατόμησε τους πάντες και τα πάντα. Η αφορμή της καρατόμησης ήταν ένα φάουλ, που όντως σήκωνε κίτρινη κάρτα, αλλά που δεν δικαιολογούσε το πλήρες ξήλωμα του Δ.Σ. (στο οποίο, σημειωτέον, συμμετείχε ex officio εκπρόσωπος της Διεύθυνσης Γραμμάτων του υπουργείου, τον οποίο ο πολιτικός του προϊστάμενος, αφού τον άδειασε κατ’ αυτόν τον τρόπο, τον τοποθέτησε και στο επόμενο Δ.Σ.), πόσο μάλλον το κλείσιμο με συνοπτικές διαδικασίες του φορέα.

Βλάσης Κανιάρης (1928-2011): η αντοχή των υλικών

Της Δωροθέας Κοντολεζντζίδου, http://booksjournal.gr

Πριν από λίγες μέρες ολοκληρώθηκε η έκθεση του αποθανόντος το 2011 Βλάση Κανιάρη στο GAK Gessllschaft fürActuelle Kunst Bremen, της Γερμανίας (29 Σεπτεμβρίου 2012-6 Ιανουαρίου 2013), η πρώτη ουσιαστικά μεγάλη έκθεση για το έργο του μετά το θάνατό του. Ποιος ήταν ο σημαντικός έλληνας εικαστικός, πώς πέρασε και πώς εξελίχθηκε στη μεταπολεμική Ελλάδα αλλά και ποιο ρόλο έπαιξε στην εξέλιξή του η δικτατορία, με ποια ευρωπαϊκά ρεύματα του μοντερνισμού διαλεγόταν, πώς τα υλικά που χρησιμοποιούσε καθόριζαν την αισθητική και την πολιτική του θέση και, εν τέλει, ποιο είναι το πολιτικό πρόσημο του έργου του; [ΤΒJ]

Στις εργασίες τού Βλάση Κανιάρη (1928-2011) η σχέση έννοιας και υλικών αποτελεί ένα από τα βασικά στοιχεία της αναζήτησης και εξέλιξης του έργου του καλλιτέχνη. Προσεγγίζοντας έργα που αποτέλεσαν σταθμό στην ανάπτυξη αυτών των δύο εννοιών, αλλά και αναλύσεις θεωρητικών και ιστορικών της τέχνης, παρατηρούμε ότι αυτή η σχέση δύναται να διαχωριστεί σε τρία στάδια:

ΕΚΕΒΙ: ΟΙ 170 ΥΠΟΓΡΑΦΕΣ ΕΓΙΝΑΝ 500!

 ΝΑ ΑΝΑΚΛΗΘΕΙ Η ΑΠΟΦΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΚΛΕΙΣΙΜΟ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

 Όλες οι υπογραφές

Μετά από τη συγκέντρωση των πρώτων 170 υπογραφών πνευματικών ανθρώπων και ανθρώπων του βιβλίου (συγγραφέων, εκδοτών, πανεπιστημιακών δασκάλων, κλπ.), μέσα στις πρώτες μέρες, για να ανασταλεί η απόφαση για το κλείσιμο του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου, δύο πολιτικά κόμματα (ο ΣΥΡΙΖΑ και η ΔΗΜΑΡ), καθώς και ο ίδιος ο αναπληρωτής Υπουργός ΠΑΙΘΠΑ κ. Κ. Τζαβάρας, ανακοίνωσαν την πρόθεσή τους να ξεκινήσει μία ουσιαστική διαβούλευση για την Εθνική Πολιτική για το Βιβλίο.

Το κεντρικό ερώτημα σήμερα είναι αν η πολιτική για την προώθηση του βιβλίου θα ασκείται από ένα συλλογικό όργανο, όπως είναι ο θεσμός του ΕΚΕΒΙ,  με την εκπροσώπηση εκδοτών, βιβλιοπωλών, συγγραφέων, μεταφραστών  και βιβλιοθηκονόμων, οι οποίοι μαζί με τον εκπρόσωπο του Υπουργείου Πολιτισμού συνεργάζονταν και συναποφάσιζαν, ή θα επιστρέψουμε στην προ του 1995  «έρημο», στην απουσία εξωστρέφειας, πολιτικών για την ανάγνωση, δράσεων για τα σχολεία, κλπ., στη γραφειοκρατία των υπουργικών διαδρόμων, την αδιαφάνεια και τις παλαιοκομματικές πρακτικές.

Ωστόσο, θέλουμε να τονίσουμε ότι η δημόσια συζήτηση αυτή θα έπρεπε να έχει προηγηθεί και όχι να έπεται της διάλυσης και εκκαθάρισης του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου, η οποία δυστυχώς προωθείται ήδη με ταχείς ρυθμούς. Ο διάλογος έχει νόημα με το ΕΚΕΒΙ ανοιχτό και σε λειτουργία, αλλιώς αποτελεί μια παρωδία συζήτησης πάνω τα ερείπιά του.

Αυτό είναι το πνεύμα του διαβήματος 500, πλέον, πνευματικών ανθρώπων και ανθρώπων του βιβλίου, να  βάλουν την υπογραφή τους στο αίτημα να ανασταλεί η απόφαση για το κλείσιμο του ΕΚΕΒΙ, ως προϋπόθεση έναρξης του διαλόγου σχετικά με τον ρόλο και τη σκοπιμότητα ύπαρξής του -κατάλογο τον οποίο σας κοινοποιούμε ανανεωμένο, όπως σας είχαμε υποσχεθεί. Ταυτόχρονα, η συγκέντρωση υπογραφών μέσω των εργαζομένων στο ΕΚΕΒΙ για τον ίδιο σκοπό, ξεπέρασε ήδη τον αριθμό 6.000, περιλαμβάνοντας τους περισσότερους από τους 500 του καταλόγου αυτού.

H Επιτροπή Πρωτοβουλίας

Υπογραφές

-          Τατιάνα Αβέρωφ, συγγραφέας

Δ. Ραυτόπουλος: Η Αριστερά θέλει να αλλάξει όλον τον κόσμο εκτός από τον εαυτό της

Ένας από τους τελευταίους σημαντικούς κριτικούς της ελληνικής μεταπολεμικής λογοτεχνίας μιλάει για την πρόσφατη συλλογή δοκιμίων του με θέμα τον Εμφύλιο και τις συνέπειές του, για την Αριστερά, τη βία, την κριτική και τον δυτικό πολιτισμό. Συνέντευξη στον Γιάννη Μπασκόζο, ΒΗΜΑ, 20.1.13

Η λογοτεχνία μπορεί να διαβάσει καλύτερα τον Εμφύλιο γιατί βλέπει τα ανθρώπινα δράματα, τις συνειδήσεις και τις συμπεριφορές, θα πει ο Δημήτρης Ραυτόπουλος, ένας από τους τελευταίους μεγάλους κριτικούς της μεταπολεμικής λογοτεχνίας μας. Εχοντας βιώσει τις ψυχοφθόρες ιδεολογικές συγκρούσεις στον χώρο του περιοδικού «Επιθεώρηση Τέχνης», ο Δημήτρης Ραυτόπουλος κρίνει αυστηρά την Αριστερά λέγοντας ότι ακόμη και σήμερα παραμένει ένα κλειστό σύστημα, «θέλει να αλλάξει τον κόσμο χωρίς να αλλάξει η ίδια». Προσφάτως κυκλοφόρησε η συλλογή δοκιμίων του με τίτλο Εμφύλιος και λογοτεχνία(Εκδόσεις Πατάκη) που αναφέρονται στην εμπειρία του Εμφυλίου και των συνεπειών του. Κρίνονται έργα που βρίσκονται στον ανθρωπολογικό ορίζοντα του Εμφυλίου όπως εκφράζονται στη λογοτεχνία του Στρατή Τσίρκα, του Δημήτρη Χατζή, του Αρη Αλεξάνδρου, του Αντρέα Φραγκιά αλλά και νεότερων: του Θανάση Βαλτινού, της Ρέας Γαλανάκη, του Μισέλ Φάις κ.ά.

Γιατί επιλέξατε να μελετήσετε τη λογοτεχνική έκφραση του Εμφυλίου;

«Πρώτον, επειδή θεωρώ ότι ο Εμφύλιος είναι η σπορά και η φύτρα των δεκαετιών παρακμής, όχι μόνο πολιτικής βέβαια: γενικευμένη ανομία, θεσμική - εξωθεσμική βία, κιβδηλία, ψέμα, αρπακτικότητα, έξαρση του αντικοινωνικού εγωισμού κτλ.

Το πρόβλημα είναι πως δεν υπάρχει κράτος

Κώστας Γαβράς: Συνέντευξη στην Ευάννα Βενάρδου, Ελευθεροτυπία, 19.1.13

 Εχετε πει πως η κρίση είναι μια ευκαιρία να αλλάξει ο Ελληνας νοοτροπία. Ομως αυτά ακριβώς λένε για μας με υψωμένο δάκτυλο και οι ξένοι. Αυτό δεν αποπροσανατολίζει λίγο από το πραγματικό πρόβλημα; Οτι δηλαδή η Ελλάδα ζει μια τραγωδία επιβίωσης;

«Ομως εγώ δεν είμαι ξένος. Είμαι Ελληνας. Και ξέρω τη νοοτροπία μας. Το βασικό πρόβλημα είναι πως δεν υπάρχει κράτος. Και γι' αυτό φταίμε και εμείς».

- Πώς βλέπετε να εξελίσσεται η κατάσταση στην Ελλάδα;

«Η Ελλάδα επιβίωσε και στο παρελθόν από όλες τις κακές ιστορίες. Ξέρετε πόσες χρεοκοπίες ζήσαμε; Τέσσερις! Εχουμε ζήσει και άλλη τρόικα. Και ο Μιαούλης τι έκανε, ξέρετε; Εκαψε το πρώτο πλοίο που αγόρασε ο Καποδίστριας για την Ελλάδα - και ας είχε τ' όνομά του. Διότι ο Μιαούλης και η κλίκα του ήθελαν να μαζεύουν όλους τους φόρους. Ξέρουμε ότι η Εκκλησία διαπραγματεύτηκε την πτώση της Κωνσταντινούπολης με τους Τούρκους; Εμείς το ξέρουμε, αλλά στα σχολεία δεν λέγονται αυτά... Είναι δυνατόν ένας υπουργός να λέει πως πήρε μια λίστα επισήμως από τη γαλλική κυβέρνηση και την... έχασε; Και όλος ο κόσμος το βρίσκει αυτό φυσικό; Ολη η Γαλλία γελάει με αυτό».

Ο Κώστας Γαβράς δεν μασάει τα λόγια του. Στη συνέντευξη που μας παραχώρησε μιλά για όλα: για το περίφημο στικάκι και τον Παπακωνσταντίνου, για τη Γαλλία που γελάει μαζί μας, ακόμα και για τις λαμογιές του Μιαούλη (αθάνατο ελληνικό πνεύμα...).

Γιατί έκλεισαν το ΕΚΕΒΙ

Της Μυρσίνης Ζορμπά, Athens Voice
Ιστορίες Σκοτεινού Θαλάμου

Τι συνέβη ξαφνικά και το αργοκίνητο τρένο των μεταρρυθμίσεων άρχισε να πετάει πριν την ώρα τους τα φορτία; Γιατί έκλεισε το ΕΚΕΒΙ τόσο απρόβλεπτα και αιφνιδιαστικά με την προσχηματική επίκληση ενός σκανδάλου; Αυτό το ξέρει μόνο ο υπουργός, ωστόσο οι τίτλοι τέλους για το ΕΚΕΒΙ σημαίνουν, κάτω από τις σημερινές συνθήκες, τη βεβιασμένη επιστροφή στην αναχρονιστική δημοσιοϋπαλληλική, γραφειοκρατική και υπουργοκεντρική διαχείριση του πολιτισμού. Είναι μια κλασική μέθοδος, που την είχε καλλιεργήσει με τον τρόπο του κι ο Ζαχόπουλος, για να μην ξεχνιόμαστε, αλλά είδαμε πού κατέληξε. Τώρα, η αναβίωση του φαντάσματος ενός παλαιοκομματικού τρόπου διακυβέρνησης και η επιστροφή σε γκρίζες πρακτικές αδιαφάνειας και μικροπολιτικής δεν είναι παρά ζήτημα χρόνου και το κόστος των συνεπειών, δυστυχώς, προβλέψιμο. Αυτή η θριαμβευτική εκδίκηση του αμαρτωλού παρελθόντος –γεμάτου επιδοτήσεις ημετέρων, αγορές άχρηστων βιβλίων, επιτροπές κομματικών παρατρεχάμενων και ούτε μία, μα ούτε μία, άξια να μνημονευθεί απόφαση ή πράξη για την ανάπτυξη της πολιτιστικής ζωής και της δημόσιας κουλτούρας– θα είναι μια καθαρή ήττα όχι μόνο για τον κόσμο του βιβλίου αλλά και για τον ευρύτερο πολιτιστικό χώρο ύστερα από είκοσι χρόνια προσπαθειών.

170 άνθρωποι του βιβλίου υπογράφουν για να σώσουν το ΕΚΕΒΙ

 Πρωτοβουλία υπεράσπισης του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου (ΕΚΕΒΙ) και  συγκέντρωση υπογραφών προκειμένου να μην υλοποιηθεί η απόφαση του αναπληρωτή υπουργού Πολιτισμού Κώστα Τζαβάρα για το κλείσιμο του οργανισμού ξεκίνησε με την υποστήριξη της Εταιρείας Συγγραφέων. Μέχρι στιγμής, 170 άνθρωποι από τον χώρο του βιβλίου –συγγραφείς, μεταφραστές, εκδότες, βιβλιοπώλες, πανεπιστημιακοί καθηγητές στην Ελλάδα και στο εξωτερικό– υπογράφουν επιστολή με την οποία ζητούν από τον αναπληρωτή υπουργό Πολιτισμού«να ανακαλέσει, προσωρινά, την απόφασή του για το κλείσιμο του ΕΚΕΒΙ, ώστε να υπάρξει στον χώρο του βιβλίου μια  ευρύτερη συζήτηση για την ταυτότητα και  μέλλον του, αλλά και για να  ολοκληρωθεί ομαλά, τουλάχιστον, η απορρόφηση των πόρων των δύο προγραμμάτων ΕΣΠΑ -για τη διοργάνωση της Έκθεσης Βιβλίου Θεσσαλονίκης και για την προώθηση της φιλαναγνωσίας- μέσα στην επόμενη διετία». Η επιστολή καταλήγει: «Δεν χρειάζεται στην οικονομική δυσπραγία και στις δύσκολες συνθήκες που περνάει η χώρα να υιοθετούνται μέτρα τα οποία μας υποβαθμίζουν πολιτιστικά και οδηγούν, ως βαθύτερη συνέπεια, στην πνευματική φτώχεια».

ΝΑ ΑΝΑΚΛΗΘΕΙ Η ΑΠΟΦΑΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΚΛΕΙΣΙΜΟ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

Η απόφαση του αναπληρωτή Υπουργού Πολιτισμού να δρομολογήσει εν μια νυκτί και χωρίς καμία συζήτηση τις διαδικασίες για την κατάργηση του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου, του μοναδικού φορέα αφιερωμένου στο βιβλίο στη χώρα μας, απειλεί να επαναφέρει την πολιτική της πολιτείας για το βιβλίο σε εποχές πλήρους ανυποληψίας.

Τι σημαίνει το τέλος του ΕΚΕΒΙ

Του Νίκου Μπακαουνάκη, ΒΗΜΑ, 11.1.13

Σαφή οπισθοδρόμηση συνιστά η κατάργηση του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου από τον αναπληρωτή υπουργό Κώστα Τζαβάρα. Η υποκατάσταση του Κέντρου από την Διεύθυνση Γραμμάτων του υπουργείου Πολιτισμού σίγουρα δεν εγγυάται τη συνέχιση της δουλειάς του ΕΚΕΒΙ. Τόσο από άποψη ανθρώπινου δυναμικού όσο και από άποψη τεχνογνωσίας αυτή η Διεύθυνση  είναι σήμερα, έτσι κι αλλιώς, μια σκιά κατά γενική ομολογία αυτών που γνωρίζουν τα εσωτερικά του υπουργείου.  Από τα προγράμματα του ΕΚΕΒΙ αυτό που διασφαλίζεται, σύμφωνα με την ανακοίνωση του αναπλ.υπουργού, είναι της Φιλαναγνωσίας, προφανώς γιατί υπάρχει εμπλοκή ευρωπαϊκής χρηματοδότησης.  Όλα τα άλλα προγράμματα –εκθέσεις, δημιουργία τράπεζας δεδομένων, ψηφιοποιήσεις, έρευνες εκδοτικών και αναγνωστικών δεδομένων και συμπεριφορών, μεταφράσεις σε άλλες γλώσσες, ανταλλαγές και διμερείς σχέσεις-προφανώς μένουν μετέωρα κι όλα δείχνουν ότι οδηγούνται προς κατάργηση. Το ΕΚΕΒΙ  στην διάρκεια της 19χρονης λειτουργίας του (θυμίζουμε ότι ιδρύθηκε επί υπουργίας Θάνου Μικρούτσικου) δεν διακρίθηκε πάντοτε για άψογες διαδικασίες και διαφάνεια ενώ κάποιες όψεις της λετουργίας του είχαν χαρακτήρα πελατειακό. Κατόρθωσε όμως να δημιουργήσει μια ορατή και απτή πολιτική για το βιβλίο, να φτιάξει υποδομές και να ανταποκριθεί σε σημαντικό βαθμό στις απαιτήσεις του ταχύτερα αναπτυσσόμενου πολιτιστικού προϊόντος της τελευταίας τριακονταετίας, του βιβλίου.

Μία «αθώα» υπερεπένδυση 100 εκατ. ευρώ στο κενό.

Tου Χρήστου Μάτη, Tvxs

Συνολικά, δηλαδή, επενδύθηκαν 100 εκ. ευρω και δημιουργήθηκαν 2.815 υψηλού επιπέδου θέσεις.  Οι τρεις πρώτες αίθουσες πέρασαν στη διαχείριση του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος, το οποίο πρακτικά έχει τη δυνατότητα να ανεβάζει ταυτόχρονα 3 παραστάσεις, συνολικής χωρητικότητας 2.115 θέσεων, όταν οι τρεις αίθουσες του Εθνικού Θεάτρου του Λονδίνου, συνολικά φιλοξενούν 2.290 άτομα (http://www.nationaltheatre.org.uk/access). Είναι προφανές, ότι εκείνοι που έκαναν αυτές τις επιλογές, δεν είχαν σχέδιο.

«Δεν είναι μεγάλη η σκηνή, είναι μικροί οι ηθοποιοί» (Σεξπιρ)

H απόφαση του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος να σταματήσει τις παραστάσεις στη Μονή Λαζαριστών, εξαιτίας οικονομικών προβλημάτων, φέρνει στο προσκήνιο την τραγική για τη Θεσσαλονίκη εποχή της δεκαετίας του 1990, με τον αλόγιστο διαγκωνισμό αρμοδίων και μη, για “μεγάλα έργα”. Πολλοί θα μπορούσαν να κατανοήσουν την απόφαση του καλλιτεχνικού διευθυντή του ΚΘΒΕ, να διακόψει τη λειτουργία της σκηνής της Μονής, για οικονομικούς λόγους. Όμως, το πρόβλημα δεν είναι αυτό. Το πρόβλημα προκύπτει από το γεγονός, ότι στη δεκαετία του 1990, την εποχή της περίφημης “πολιτιστικής πρωτεύουσας”, στη Θεσσαλονίκη:

Οι εκδότες μιλούν για την κρίση

. 

10 εκδότες ανοίγουν τα χαρτιά τους. Από 15% έως 60% η πτώση του τζίρου http://www.bookbar.gr

Tη χρονιά που πέρασε ο κόσμος του βιβλίου στην Ελλάδα βρέθηκε αντιμέτωπος με την μεγαλύτερη κρίση στην πρόσφατη ιστορία του.  To βιβλίο, παρά το γεγονός ότι δεν είναι σε καμία περίπτωση καταναλωτικό προϊόν, αλλα πολιτιστικό αγαθό και σε πολλές περιπτώσεις  ένας πνευματικός οδηγός απολύτως απαραίτητος για να κατανοήσουμε τον σύγχρονο κόσμο, δέχτηκε την ολομέτωπη επίθεση της οικονομικής κρίσης σημειώνοντας μεγάλες απώλειες στις πωλήσεις στην ελληνική αγορά. Πολύ συχνές είναι οι δυσάρεστες ειδήσεις από το εκδοτικό τοπίο, καθώς κάθε τόσο ακούμε για κάποιον εκδοτικό οίκο ότι έκλεισε ή ότι κινδυνεύει να κλείσει, για βιβλιοπωλεία που αδυνατούν να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους, για μειώσεις προσωπικού, αναστολές πληρωμών. Την ίδια στιγμή, από μια περίεργη ειρωνία της τύχης θα λέγαμε, σήμερα που οι άνθρωποι αποζητούν το βιβλίο περισσότερο από ποτέ, αναζητώντας σε αυτό όχι μόνο την ψυχαγωγία αλλά και απαντήσεις για τις ανατροπές που έχει υποστεί η ζωή τους, σήμερα ειδικά δυσκολεύονται να το αποκτήσουν…. Γι αυτό και οι ειδήσεις για bazzar βιβλίων με χαμηλές τιμές,  εκπτώσεις, οι προσφορές, ακόμη και δωροθεσίες με διαγωνισμούς ή με κληρώσεις λίγων αντιτύπων συναντούν πολύ μεγάλη ανταπόκριση από το βιβλιόφιλο και το ευρύτερο κοινό.

O Έρωτας στα χιόνια

Του Aλέξανδρου Παπαδιαμάντη 

 Kαρδιά του χειμώνος. Xριστούγεννα, Άις-Bασίλης, Φώτα.

     Kαι αυτός εσηκώνετο το πρωί, έρριπτεν εις τους ώμους την παλιάν πατατούκαν του, το μόνον ρούχον οπού εσώζετο ακόμη από τους προ της ευτυχίας του χρόνους, και κατήρχετο εις την παραθαλάσσιον αγοράν, μορμυρίζων, ενώ κατέβαινεν από το παλαιόν μισογκρεμισμένον σπίτι, με τρόπον ώστε να τον ακούη η γειτόνισσα:

     ― Σεβτάς είν’ αυτός, δεν είναι τσορβάς...· έρωντας είναι, δεν είναι γέρωντας.

     Tο έλεγε τόσον συχνά, ώστε όλες οι γειτονοπούλες οπού τον ήκουαν του το εκόλλησαν τέλος ως παρατσούκλι: «O μπαρμπα-Γιαννιός ο Έρωντας».

     Διότι δεν ήτο πλέον νέος, ούτε εύμορφος, ούτε άσπρα είχεν. Όλα αυτά τα είχε φθείρει προ χρόνων πολλών, μαζί με το καράβι, εις την θάλασσαν, εις την Mασσαλίαν.

     Eίχεν αρχίσει το στάδιόν του με αυτήν την πατατούκαν, όταν επρωτομπαρκάρησε ναύτης εις την βομβάρδαν του εξαδέλφου του. Eίχεν αποκτήσει, από τα μερδικά του όσα ελάμβανεν από τα ταξίδια, μετοχήν επί του πλοίου, είτα είχεν αποκτήσει πλοίον ιδικόν του, και είχε κάμει καλά ταξίδια. Eίχε φορέσει αγγλικές τσόχες, βελούδινα γελέκα, ψηλά καπέλα, είχε κρεμάσει καδένες χρυσές με ωρολόγια, είχεν αποκτήσει χρήματα·

«Οι σημαίες μας ήταν από νάιλον»

Με την «Καύση» υποδεικνύω έμμεσα τα βαθύτερα αίτια της κρίσης, όπως τα έχω αντιληφθεί τουλάχιστον εγώ. Αυτά, κατά τη γνώμη μου, βρίσκονται στην έλλειψη εκείνης της πίστης και εκείνου του ιδεώδους που θα μπορούσαν να άρουν τα άτομα από το εγώ τους. Οταν δεν υπάρχει στην κοινωνία μια συνεκτική αναφορά σε κάτι «πέρα από εμάς» τότε κοιτάζει ο καθένας την πάρτη του και γίνεται ο κλέψας του κλέψαντος, όπως έγινε στην Ελλάδα όλα αυτά τα χρόνια. Ο ψευτο-σοσιαλισμός του ΠΑΣΟΚ και ο ψευτο-χριστιανισμός της Ν.Δ. αποδείχτηκαν προπετάσματα για κομπίνες, ενώ κανένα άλλο ιδεολόγημα δεν φάνηκε ικανό να σηκώσει την κουρτίνα της αρπαχτής και να δώσει μιαν άλλη προοπτική στη χώρα, διότι κανένας δεν την αναζήτησε στ' αλήθεια.

Ο Στράτος Τζίτζης του «Σώσε με» στο πρώτο θεατρικό του έργο

«Ξέρεις πώς το βλέπω, ρε συ…/Βλέπω όλα να τελειώνουν. /Ολος αυτός ο κόσμος που ζήσαμε έπιασε πάτο. /Εσύ δεν είσαι που ήθελες να τελειώνει μια και καλή; /Πώς τελειώνει όμως. /Χωρίς εσένα. Αργησες. /Και εσύ».

«Πώς γίνεται να ζούμε χωρίς χαρά;»

Από τη συνέντευξη του Βασίλη Παπαβασιλείου, Καθημερινή, 21.10.12

Υπήρχε ένας κομφορμισμός του παράπονου, της λύπης και μια καπηλεία του θρήνου στην Ελλάδα. Οταν συναντάω αυτόπτες μάρτυρες της μικρασιατικής καταστροφής οι αφηγήσεις τους έχουν ζωντάνια την οποία εμείς έχουμε ξεχάσει. Για εμάς η μικρασιατική καταστροφή παραπέμπει σε έναν οργανωμένο θρήνο. Νομίζω ότι έπαιξε ρόλο και ο εμφύλιος. Οργανώσαμε μια κουλτούρα του θρήνου, που τα χρόνια της κρίσης κορυφώθηκε. Είναι πράγματι φοβερό να σε βρίσκει οικονομική καταστροφή. Εδώ όμως υπάρχει κάτι. Αυτό που συμβαίνει είναι το τέλος του πρώτου μέρους του βιβλίου που ονομάζεται νεοελληνικό κράτος. Αυτή η στιγμή μας βάζει όλους απέναντι στο εξής ερώτημα: από πού ερχόμαστε; Εχουμε καταστραφεί, υπάρχουν όμως πράγματα που δεν μπορεί κανείς να σου τα πάρει. Τι ποσότητα αναπαλλοτρίωτων ιστοριών κουβαλάει ο καθένας; Φοβούμαι ότι σε αυτό το μέτωπο μπορεί να μιλήσει κανείς για μια πραγματική δυστυχία, όσον αφορά την ελληνική κοινωνία. Τα τελευταία 30 - 40 χρόνια κύλησαν σε έναν παράδοξο αστερισμό ενός καταναλωτικού διονυσιασμού, μιας απεμπόλησης οποιουδήποτε αιτήματος παραγωγής και δημιουργίας. Τα εύκολα ξένα λεφτά είχαν καλύψει τα πάντα. Σήμερα, οι νεότερες γενιές καλούνται να ενεργοποιηθούν και με έναν άλλον τρόπο, που δεν τους ήταν οικείος έως πρόσφατα. Δηλαδή, να φτιάξουν ένα άλλο πλαίσιο, μιαν άλλη πατρίδα, έναν άλλο κοινό, δημόσιο χώρο. Δηλαδή, ένα άλλο συμβόλαιο συνύπαρξης των Ελλήνων. Ενα συμβόλαιο το οποίο προηγείται του κράτους. Βασική προϋπόθεση, η ανάληψη ευθύνης. Το «εγώ φταίω» γι’ αυτό που έγινε ή το είδα να γίνεται μπροστά στα μάτια μου και δεν έκανα τίποτε.

Salman Rushdie: «Καμιά ανοχή για τους εχθρούς της ανοχής»

Συνέντευξη στην Μικέλα Χαρτουλάρη, ΝΕΑ, 22.9.12 

H λογοτεχνία μάς δίδασκε ανέκαθεν ότι η ταυτότητά μας δεν είναι μονοσήμαντη. Δεν είμαστε μονάχα μουσουλμάνοι, μονάχα χριστιανοί ή μονάχα άθεοι. Είμαστε και χοντροί ή αδύνατοι, κι ο καθένας μας θα μπορούσε να δώσει 20-30 ορισμούς για τον εαυτό του που να είναι όλοι ειλικρινείς και σημαντικοί για τον αυτοπροσδιορισμό μας. Οσο πιο σύνθετη είναι λοιπόν η εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας τόσο πιο εύκολο είναι να βρούμε κοινό έδαφος με τους άλλους ανθρώπους. Μπορεί να έχεις διαφορετική θρησκεία, αλλά να υποστηρίζεις την ίδια ποδοσφαιρική ομάδα κ.ο.κ. Βλέποντας τον κόσμο μέσα από τα μάτια των λογοτεχνών, καταλαβαίνεις ότι έχεις πολλά κοινά με πολύ διαφορετικούς ανθρώπους. Αντίθετα, η πολιτική της δημόσιας ζωής μάς σπρώχνει σε έναν όλο και πιο στενό, σχηματικό, στερεοτυπικό προσδιορισμό του εαυτού μας, πράγμα που αυξάνει τις πιθανότητες να συγκρουστούμε με τους άλλους.